Γιατί τo Matrix 4 όφειλε να γίνει;

 

            

                                                 

 Kριτική του  The Matrix Resurrections

Mία σύντομη αναδρομή στην ιστορία του Matrix

  Πέρασαν δεκαοχτώ χρόνια από το τελευταίο Matrix, το The Matrix Revolutions. Με την κυκλοφορία του πρώτου Matrix το 1999 από τις αδερφές Wachowski όλες και όλοι συγκλονιστήκαμε. Η ταινία θυμίζει έργο με υπερήρωες, κάτι που την καθιστά άμεσα αγαπητή στο νεανικό κοινό, ενώ παράλληλα παρουσιάζει έναν διαφορετικό πόλεμο. Αυτή τη φορά όχι ανάμεσα σε ανθρώπους, αλλά ανάμεσα σε ανθρώπους και μηχανές. O φόβος πως η τεχνητή νοημοσύνη θα ξεπεράσει την ανθρώπινη και θα στραφεί εναντίον της, λαμβάνει στο πρώτο Matrix σάρκα και οστά. Βρισκόμαστε στο έτος 2199. Προκειμένου οι άνθρωποι να καταστείλουν τις μηχανές, μπλοκάρουν τη βασική πηγή ενέργειάς τους, τον ήλιο. Δίχως ήλιο, όμως, η ανθρωπότητα μεταμορφώνεται σε μία δυστοπική κοινωνία. Όλα μαραζώνουν, δεν υπάρχει φύση ή ζώα. Οι άνθρωποι τρέφονται με έναν απαίσιο χυλό και όλα αυτά στην πόλη Ζάιον, που βρίσκεται στα έγκατα της γης. Όχι πως με αυτόν τον τρόπο οι άνθρωποι κατάφεραν να εξαλείψουν παντελώς τις μηχανές, αφού δέχονται συνεχώς επιθέσεις από αυτές στα σκάφη τους.

  Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, οι μηχανές βρήκαν τρόπο να πάρουν το «λάδι» τους πίσω, αναστρέφοντας την κατάσταση και υποδουλώνοντας οι ίδιοι τους ανθρώπους σε μία ασυνείδητη υποδούλωση. Τους τοποθετούν σε δεξαμενές, τους συνδέουν με μηχανήματα, τα οποία εισέρχονται παντού μέσα στο σώμα τους, κάνοντάς τους να μοιάζουν παραπάνω με ρομπότ-μηχανές, παρά με ανθρώπους και τους κρατούν εκεί χρησιμοποιώντας την ενέργεια που παράγει το σώμα τους για να τρέφονται οι ίδιες. Προκειμένου να παράγουν συνέχεια ενέργεια οι άνθρωποι, το μυαλό τους πρέπει να απασχολείται μονίμως, έτσι οι μηχανές κατασκευάζουν το Matrix, μία εικονική πραγματικότητα που παρουσιάζει τον κόσμο, στα μυαλά των ανθρώπων, όπως ήταν πράγματι μέχρι το 1999.

  Όπως πάντα, όμως, κάποιοι άνθρωποι κάνουν την αλλαγή. Ο Μorpheus βρίσκει τoν Neo, έναν ανήσυχο προγραμματιστή, στον πλασματικό κόσμο του Matrix ελπίζοντας πως αυτός είναι ο «εκλεκτός» για τον οποίο κάνει λόγο η «προφήτης», ο οποίος θα τους σώσει σταματώντας τον πόλεμο με τις μηχανές. Δίνοντάς του την επιλογή ανάμεσα στο μπλε και το κόκκινο χάπι, ιστορική σκηνή που έχει γίνει meme τουλάχιστον χιλιάδες φορές, ο Neo διαλέγει το κόκκινο χάπι και αναγεννάται στην απαίσια δεξαμενή, στην οποία τον είχαν βάλει οι μηχανές. Και έτσι ξεκινούν όλα. Οι άνθρωποι που ξέρουν την αλήθεια, συνδέονται στο Matrix μέσα από μία υποδοχή που υπάρχει στο πίσω μέρος του κεφαλιού τους, ώστε να καταφέρουν να κερδίσουν το παιχνίδι μέσα στο Matrix, προκειμένου να ελευθερώσουν όσους παραπάνω ανθρώπους μπορούν. Μέσα από αυτή την υποδοχή, κατεβάζουν προγράμματα στον εγκέφαλό τους, ο οποίος λειτουργεί σαν υπολογιστής και τα χρησιμοποιούν μέσα στο Matrix. Και μπορεί μέσα στο Matrix ο Neo και η παρέα του να έχουν απεριόριστες δυνάμεις, αλλά κάθε χτύπημα ή πληγή τους μεταφέρεται και στο καθηλωμένο τους σώμα στον αληθινό κόσμο. Το τίμημα του να «παίζουν» είναι μεγάλο, αφού αν πεθάνουν στο Matrix, πεθαίνουν και στην πραγματική ζωή.

Τι θέλει επιτέλους να πει το Matrix;

  Έχουν χυθεί τόνοι μελάνης για τα κρυμμένα νοήματα πίσω από το Matrix. Είναι η Αλληγορία του Σπηλαίου του Πλάτωνα μεταφερόμενη αιώνες μετά όταν ο κόσμος έχει πια προχωρήσει τεχνολογικά; Αδυνατώ να πιστέψω ότι οι αδερφές Wachowski δεν ήταν γνώριμες με τις ιδέες του Πλάτωνα, αφού το κεντρικό μοτίβο του μύθου είναι το ίδιο. Πάμε, λοιπόν, να φρεσκάρουμε τις γνώσεις του αρχαίου κειμένου και να αναγνωρίσουμε πόσο διαχρονικά μπροστά ήταν οι Έλληνες Φιλόσοφοι. Ο Πλάτωνας γράφει στην Πολιτεία, για κάποιους αλυσοδεμένους ανθρώπους οι οποίοι από παιδιά ακόμα βρίσκονται σε ένα σπήλαιο, με τα δεσμά τους να τους ακινητοποιούν από τα πόδια ως τον αυχένα, επιτρέποντάς τους να βλέπουν μόνο μπροστά τον τοίχο του σπηλαίου. Ταυτόχρονα, η σπηλιά έχει ένα άνοιγμα σε μεγάλη απόσταση από τους δεσμώτες, ενώ μία φωτιά καίει πίσω τους κάνοντας τα αντικείμενα  που περνούν έξω από τη σπηλιά να εμφανίζονται σαν σκιές σε εκείνους. Μην έχοντας δει ποτέ στη ζωή τους την πραγματική όψη των αντικειμένων, οι δεσμώτες ορθώς πιστεύουν πως οι σκιές είναι τα αληθινά αντικείμενα. Κάποιοι από τους φυλακισμένους που καταφέρνουν να λύσουν τα δεσμά τους και να βγουν στον πραγματικό κόσμο, τυφλώνονται από το φως του ήλιου και δεν καταφέρνουν να προσαρμοστούν στον αληθινό κόσμο και στα νέα δεδομένα. Λίγοι, όμως, οι πιο δυνατοί θα καταφέρουν να προσαρμοστούν, θα αναγνωρίσουν σύντομα πως ο πραγματικός κόσμος είναι πολύ καλύτερος και θα συνειδητοποιήσουν πως ζούσαν εγκλωβισμένοι  σε μία πλάνη όλη τους τη ζωή. Οι ίδιοι θα θεωρήσουν χρέος τους να γυρίσουν πίσω στο σπήλαιο και να πείσουν τους φυλακισμένους, με κίνδυνο της ζωής τους, ότι όλη τους η ζωή είναι ένα καλοστημένο ψέμα.

  Η διαφορά με το Matrix είναι πως ο ψεύτικος κόσμος στον οποίο ζουν οι άνθρωποι είναι πολύ καλύτερος από τον πραγματικό κόσμο της Ζάιον και μεταξύ μας μπορούμε να μισήσουμε τον Cypher που πρόδωσε τους φίλους του και συμμάχησε με τις μηχανές, αλλά μπορούμε να τον αδικήσουμε που προτιμά να ζει σε μία εικονική πραγματικότητα, όπου μπορεί να απολαμβάνει όλες τις ανέσεις που έχει ένας μέσος άνθρωπος, όταν στη Ζάιον ζει στην πίσσα και στην καταχνιά, πολεμάει συνεχώς με τις μηχανές και τρέφεται με αηδιαστικό χυλό; Εδώ υπεισέρχεται ένα ακόμη ερώτημα, αυτό του κόστους της αλήθειας. Όταν έλεγαν ότι η αλήθεια πονάει, πρέπει να εννοούσαν ακριβώς αυτό.

  Τι και αν οι αδερφές Wachowski πήραν το έναυσμα από το βιβλίο του Jean Baudrillard, Simulacra and Simulation (1983), το οποίο εμφανίζουν σε μία από τις σκηνές στο πρώτο Matrix, θεωρώντας πως ο Baudrillard μιλάει για δύο κόσμους, για έναν ψεύτικο, τον οποίο βιώνουμε ως πραγματικό και έναν πραγματικό. Ο ίδιος ο Baudrillard, πάλι, γείωσε το όλο εγχείρημα, ισχυριζόμενος πως, οι Wachowski:

Πήραν την υπόθεση του εικονικού ως αδιάψευστο γεγονός και τη μετέτρεψαν σε ένα ορατό φάντασμα. Αλλά είναι ακριβώς το ότι δεν μπορούμε πια να χρησιμοποιούμε κατηγορίες του πραγματικού για να συζητούμε χαρακτηριστικά του εικονικού (…) Το σύστημα, το εικονικό, το μάτριξ, όλα αυτά ίσως επιστρέψουν στον κάδο της ιστορίας.

Φαίνεται πως το Matrix 4 ήρθε να διαψεύσει τις προβλέψεις του Baudrillard, αν και ήδη οι τρεις πρώτες ταινίες άφησαν ανεξίτηλη την επιρροή τους στην κινηματογραφική ιστορία, διεισδύοντας σε κάθε έκφανση της ποπ κουλτούρας.

Το ευφυέστατο Μatrix 4

  Ποιες οι πιθανότητες η τέταρτη ταινία να είναι εξίσου υπέροχη με την πρώτη; Ελάχιστες. Και όμως συμβαίνει για τα μάτια μας μόνο στο Matrix 4. Φαίνεται πως οι μηχανές έχουν γίνει ακόμα πιο έξυπνες με μεγαλύτερη δυναμική και δυνατότητες. Όχι μόνο ανέστησαν τον Neo και την Trinity που είχαν (ομολογουμένως) πεθάνει στο Matrix 3, αλλά τους έβαλαν και πάλι μέσα στο Matrix (τον εικονικό κόσμο), αλλάζοντας παντελώς την εμφάνισή τους, ώστε να μην μπορεί να τους βρει ποτέ κανείς από τον πραγματικό κόσμο. Έλα όμως που όταν είσαι The One, μένεις για πάντα The One, όσα χρόνια και αν περάσουν; Kαι πράγματι έχουν περάσει 60 χρόνια και ο Neo με την Trinity έχουν γίνει αστικοί μύθοι στη Ζάιον. Όμως κάποιοι από τους αντιστασιακούς ανθρώπους δεν σταμάτησαν ποτέ να αναζητούν τον Neo και την Trinity. Kαι ψάξε ψάξε βρίσκεις, αφού ο Neo και η Trinity ζουν ακόμα μέσα στο Matrix. Ο Neo, μάλιστα, έχει φτιάξει ένα βιντεοπαιχνίδι βασισμένο σε όλη την ιστορία του Matrix. Κοινώς, οι μηχανές τον έχουν βάλει να νομίζει πως το Matrix και όλα όσα ο ίδιος έχει βιώσει δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα βιντεοπαιχνίδι. H Trinity πάλι έχει παντρευτεί έναν τύπο που υποσυνείδητα σιχαίνεται και έχει και τρία παιδιά μαζί του. Από μαχήτρια και δεινή οδηγός μηχανής, ξαφνικά συμβατική νοικοκυρά; Αυτό παραπάει! Οι δυο τους, όμως, συναντιούνται μέσα στο Matrix και ο έρωτας τους είναι αναπόφευκτος για άλλη μια φορά.

  Παράλληλα, οι μηχανές ελέγχουν το μυαλό του Neo, αφού τον εμφανίζουν ως σχιζοφρενή που δεν μπορεί να διαχωρίσει την πραγματικότητα από το ψέμα. Στις συνεδρίες με τον ψυχαναλυτή του, ο ίδιος προσπαθεί να τον πείσει πώς όλα είναι στο μυαλό του και ότι πρέπει να παίρνει κάθε μέρα τα μπλε χάπια του ώστε να μην έχει παραισθήσεις στις οποίες ο ίδιος εμφανίζεται να είναι ο Neo, συγχέοντας το παιχνίδι που ο ίδιος έχει φτιάξει με την πραγματικότητα. Με αυτόν τον τρόπο τον κρατάει σε καταστολή, όσο ταυτόχρονα τον μελετάει.

  Είναι ζήτημα χρόνου, όμως, μέχρι η ομάδα των αντιστασιακών από τον πραγματικό κόσμο να βρει τον Neo και να τον ξυπνήσει από τον λήθαργο στον οποίο τον έχουν κοιμίσει οι μηχανές. Ο Νeo 20 χρόνια πιο γερασμένος, αλλά το ίδιο όμορφος, γλυκός και το καλό παιδί που όλοι αγαπήσαμε, έχει τώρα μία αποστολή, να βγάλει την Trinity από το Matrix και να την πείσει πως όλη της η ζωή είναι ένα ψεύτικο κατασκεύασμα. Αποστολή αδύνατη, που όμως με την πρόοδο της τεχνολογίας, με τη βοήθεια της σκηνοθέτη και με την ατελείωτη αγάπη που τρέφει ο ένας για τον άλλον, γίνεται εφικτή. Και πού είναι η νεωτερικότητα, θα μου πείτε, όταν πάλι πρέπει να δούμε τους ίδιους να ξυπνούν σε αυτές τις φρικτές θερμοκοιτίδες, όπου τους κρατάνε οι μηχανές αποχαυνωμένους και να πρέπει ξανά να διαχωρίσουν την πραγματικότητα από τον παραισθητικό κόσμο του Matrix; Η νεωτερικότητα έγκειται σε όλη τη meta- διάθεση που έχει η ταινία. Η αυτοαναφορικότητα μέσα από τα προηγούμενα Matrix είναι τουλάχιστον απολαυστική. Με αυτούσιες σκηνές να παίζουν σε λούπα από το πρώτο Matrix και με αυτοσαρκαστικά σχόλια, του τύπου, «το Matrix είναι μία αλληγορία για τη ζωή των trans ατόμων» ή «εσύ Thomas Anderson ευθύνεσαι για το Facebook και το Instagram», εφαρμογές κοινώς που κοιμίζουν την ανθρωπότητα, η ταινία φέρει την ειρωνεία σε άλλη διάσταση. Ουσιαστικά, η ίδια η ταινία κάνει μία κριτική πάνω στις προηγούμενες ταινίες, προσπαθώντας να τις επεξηγήσει, αλλά και προσθέτοντας σχόλια και εικασίες από κάποια από όσα έχουν γραφτεί όλα αυτά τα χρόνια.

  Όταν κυκλοφόρησε το πρώτο Matrix, το 1999, η εικονική πραγματικότητα, το διαδίκτυο και οι εφαρμογές ήταν ακόμη στα σπάργανα, ενώ ακόμα και το 2003 που κυκλοφόρησαν τα δύο επόμενα Matrix, ίσα που υπήρχε το MySpace (που παρεμπιπτόντως ο ιδρυτής του οποίου λέγεται επίσης Tom Anderson, τυχαίο;) Σκεφτείτε, δηλαδή, από τη μία πόσο μπροστά ήταν οι αδερφές Wachowski και από την άλλη, αφού οι ίδιες προέβλεψαν έναν κόσμο εικονικής πραγματικότητας και προσομοίωσης της αλήθειας και πλέον όλοι μας ζούμε σε έναν τέτοιο κόσμο, δεν όφειλαν να επανέλθουν με μία ακόμα ταινία, προσαρμοσμένη στα νέα δεδομένα του 2021; Η απάντηση είναι σαφώς ναι. Φυσικά, η καινοτομία του πρώτου Matrix δεν μπορεί να επαναληφθεί, αφού σαν άλλες Oracles, οι αδερφές Wachowski προφήτευσαν ένα μέλλον που πράγματι ήρθε και μία τεχνολογία που σαφώς θα υπερισχύσει στο μέλλον με τα ρομπότ (μηχανές) να αντικαθιστούν τεράστιο μέρος της ανθρώπινης ζωής και με ανθρώπους να γίνονται όλο και πιο εξαρτημένοι από την τεχνολογία.

  Ήδη τα κινητά και ό,τι αυτά συνεπάγονται είναι επέκταση του χεριού μας, ενώ λίγες ώρες δίχως ίντερνετ μας φαίνονται καταστρεπτικές. Παράλληλα, άνθρωποι εθισμένοι σε βιντεοπαιχνίδια έχουν πεθάνει πολλάκις γιατί ξέχασαν να φάνε, χαμένοι μέσα στον ρεαλισμό του χαρακτήρα του παιχνιδιού τους. Πόσο άραγε διαφέρουμε από τους υβριδικούς ανθρώπους της Ζάιον, που κατεβάζουν πληροφορίες μέσω ενός τεράστιου βύσματος που εισέρχεται σε μία τρύπα στον αυχένα τους, προκειμένου να μπουν στο Matrix και πόσο άραγε διαφέρουν οι ίδιοι από τις μηχανές που τόσο σφοδρά μάχονται, δεδομένου ότι έχουν πια μετατραπεί σε μισές μηχανές και οι ίδιοι με τόσα βύσματα και υποδοχές καλωδίων περασμένα μέσα τους; Σε τι διαφέρει ο Neo και η παρέα του από τα Plug-in υβριδικά αυτοκίνητα και τέλος πάντων πόσο masterminds είναι οι Wachowski; Τόσο που μετέτρεψαν το προσωπικό τους δράμα, την αλλαγή φύλου που ήθελαν να κάνουν (την οποία και έκαναν) σε μία αλληγορία του πώς είναι να ζεις ένα ξένο σώμα, όταν είσαι προορισμένος να ζεις σε διαφορετικό σώμα, από αυτό που σου δόθηκε βιολογικά.

Spoiler Alert

  Μέσα σε όλο αυτό το δράμα της επιβίωσης, του πολέμου με τις μηχανές και της αναγνώρισης του πραγματικού, καταφέρνει να επιβιώσει και ο έρωτας. Οι μηχανές δεν είναι τόσο μηχανικές, όσο νομίζαμε. Μάλιστα, τους κάνει τόση εντύπωση η σχέση του Neo με την Trinity που κάθονται και τους μελετάνε και κάνουν πειράματα πάνω τους ώστε να δουν πώς λειτουργεί αυτή η ιδιάζουσα σχέση. Η αποκάλυψη; Ο Neo δεν ήταν ποτέ Τhe One μόνος του, αλλά πάντα σε συνάρτηση με την Trinity. Αυτοί οι δύο δημιουργούν όταν είναι ενωμένοι την απόλυτη δύναμη, την απόλυτη δυαδική μονάδα και είναι άφθαρτοι. Ο ρομαντισμός και ο έρωτας, λοιπόν, καταφέρνουν και κυριαρχούν, ακόμα και σε έναν κόσμο τόσο μίζερο και σκοτεινό, όπως η Ζάιον, αλλά και σε έναν κόσμο τόσο πλαστό όπως το Matrix. Τελικά, όμως, ο άνθρωπος δεν ξεφεύγει από το πεπρωμένο του και το πεπρωμένο του Neo και της Trinity είναι να ζουν για πάντα μαζί ως σωτήρες και προστάτες του κόσμου.

  Τι και αν πίσω από τη σκηνοθεσία και το σενάριο κρύβεται αυτή τη φορά μόνο η Lana Wachowski (η αδερφή της μάλλον δεν έχει ανάγκη από άλλα εκατομμύρια), η ταινία δεν υπολείπεται σε τίποτα από τις προηγούμενες. Άλλωστε ποια θα μπορούσε να σχολιάσει και να κριτικάρει τα προηγούμενα Matrix καλύτερα από την ίδια τη δημιουργό τους; Όσο για τους πρωταγωνιστές; Ο Κeanu Reeves, με το αιώνια πανέμορφο baby face του, που εκπέμπει καλοσύνη σε κάθε πλάνο του, δεν έχει γεράσει διόλου στα 57 του χρόνια, ενώ η Carrie-Ann Moss παραμένει όμορφη, γοητευτική και ο χρόνος μοιάζει να μην έχει αγγίξει ούτε την ίδια.

  Η ταινία αποτελεί σημαντική τροφή για σκέψη. Τώρα σας τα γράφω αυτά από το laptop μου, που αποτελεί προς το παρόν σύμμαχό μας. Ποιος μας λέει όμως ότι σε εκατό χρόνια από τώρα δεν θα στραφούν εναντίον μας επιβεβαιώνοντας τους φόβους της ταινίας;

Take Care

Maro Wilde